Không gian quan trọng nhất
Những ngôi nhà truyền thống xưa ở nông thôn,
tủ bếp
bao giờ cũng được hẳn một gian riêng – thường gọi là nhà ngang, nhà
bếp; cách biệt với nhà chính qua khoảng sân. Lý do có phần bắt nguồn từ
phương thức sản xuất, phương thức sinh hoạt… và cả vấn đề phòng chống
hoả hoạn. Nhưng rõ ràng cũng có một lý do khác: đó là bếp rất quan
trọng, không thể dấm dúi tạm bợ một góc nào đó được. Yếu tố tinh thần
cũng được thể hiện và tôn vinh qua câu chuyện ông Táo – thần bếp trong
dân gian mà ai cũng biết. Đó cũng là một tập quán, tín ngưỡng tốt đẹp
xuất phát và liên quan đến bếp.
Đã có nhiều sự thay đổi, từ cấu trúc và
kiến trúc của ngôi nhà, phương thức sản xuất – làm việc, quan niệm
sống, các yếu tố kinh tế, xã hội khác.
Tủ bếp
trong những ngôi nhà hiện đại ở đô thị đã có nhiều thay đổi, nếu không
muốn nói là hoàn toàn khác. Và thực tế cho thấy càng ngày không gian bếp
càng được chủ nhân chú trọng hơn, quan tâm hơn và đầu tư nhiều hơn.
Không chỉ đơn giản là một không gian chức năng thuần tuý phục vụ cho
việc nấu – ăn, mà nó còn là một không gian gắn bó với tổng thể ngôi nhà,
một phần nội thất quan trọng. Chính vì vậy việc thiết lập và tổ chức
một phòng bếp – ăn như thế nào cũng là việc không đơn giản; đòi hỏi sự
chuyên nghiệp, sáng tạo của nhà thiết kế. Và nhìn nhận theo cách rất…
đời sống, thì không gian bếp chính là nơi thể hiện nét sinh hoạt, văn
hoá của gia đình một cách nhiều nhất, trung thực nhất. Bởi lẽ đó là nơi
sinh hoạt thường xuyên với nhiều thành viên gia đình nhất (có khi có cả
khách). Nói một cách khác, bếp cũng là nơi thường xuyên thể hiện phong
cách sống; và vì lẽ đó, bếp cũng được đầu tư thiết kế, trang trí, sắp
đặt… để thể hiện yếu tố đó trong mối quan hệ hai chiều.
|
Bếp hiện đại nhưng thói quen sinh hoạt có lẽ vẫn chưa cập nhật tương ứng.
|
Những yếu tố liên quan tới phong cách bếp
– Kiến trúc và không gian: trước hết,
dù muốn hay không thì bếp cũng phải phụ thuộc vào kiến trúc, cấu trúc
chung của ngôi nhà và các không gian, các phòng chức năng liên quan nói
riêng. Sẽ không thể có một mặt bằng phòng bếp rộng rãi, không gian mở,
thoáng đãng nhìn ra sân vườn nếu như nhà không đủ diện tích, hay thiếu
mặt thoáng, không có sân vườn. Và nếu đã quyết định bếp ở trên lầu chứ
không phải tầng trệt thì cũng khó có một cái sân ướt như thường thấy ở
những nếp nhà cũ. Cũng không thể có một cấu trúc khu vực bếp
khép kín nếu như việc ngăn cách là không thể vì sẽ chia cắt không gian,
làm chật chội và ảnh hưởng đến giao thông. Điều này thường gặp trong
các căn hộ chung cư. Chính vì vậy, việc định hình một phong cách bếp,
một kiểu dáng hay tính chất phòng bếp phải nằm trong ý đồ chung của nhà
thiết kế đối với ngôi nhà, cùng phong cách kiến trúc – nội thất. Trong
kiến trúc nhà ở hiện đại, phòng bếp không thể tách rời hoàn toàn như
kiểu “nhà ngang” xưa trong nhà ở nông thôn. Và dù to hay nhỏ thì căn bếp
hiện đại phải có đủ ba khu chức năng – vị trí thiết bị, cũng là quy
trình làm bếp. Đó là: tủ lạnh, chậu rửa và bếp nấu. Xen kẽ giữa những vị
trí này là các khoảng đệm để soạn, đặt đồ hay làm các thao tác gia
công, chế biến. Muốn thiết kế phong cách bếp thế nào thì cũng phải dựa trên những cơ sở trên; bởi phòng bếp tính công năng vẫn phải đặt lên hàng đầu.
– Hệ thống đồ nội thất, thiết bị và
trang trí nội thất cho không gian bếp: đây là phần đi sau những phần
trên, mà quan trọng nhất là hệ thống
tủ bếp. Mặt bằng, cấu trúc và chất liệu, màu sắc
tủ bếp
quyết định phần lớn phong cách của phần này. Các loại thiết bị (tủ
lạnh, bếp, máy hút mùi, vòi nước, chậu rửa…) thường được lựa chọn cho
phù hợp, cùng với một số vật liệu khác như vật liệu ốp lát tường giữa tủ
trên và tủ dưới, các loại phụ kiện đi kèm như bản lề, tay co cánh tủ,
giá kệ liên quan. Nếu như bàn ăn nằm ngay cạnh hệ thống
tủ bếp
thì bàn ăn (cùng ghế), hệ thống chiếu sáng bàn ăn cũng góp phần tạo nên
phong cách của không gian bếp. Bếp có thể đơn giản, có thể cầu kỳ; có
thể cổ điển, có thể hiện đại, có thể nhẹ nhàng thanh lịch và cũng có thể
mạnh mẽ ấn tượng… Một không gian bếp theo phong cách cổ điển đương
nhiên đừng lạm dụng nhiều kính và kim loại, đừng làm những cánh tủ phẳng
lì và trơn tuột, cũng đừng có sơn những màu chói gắt. Một không gian
bếp hiện đại thì phải tổ chức thật khoa học trong mặt bằng bố trí, tối
ưu hoá hệ thống tủ, kệ, tránh những chi tiết rườm rà của đồ nội thất.
Phần trang trí thường bổ sung để làm hoàn hảo phong cách đã định hình.
Đó có thể là những bức tranh treo trên tường, những bức tượng hay những
vật trang trí khác, chậu cây nhỏ… đặt trên tủ trang trí, giá, kệ. Phần
trang trí này cũng có thể chính là những dụng cụ của
nhà bếp
hay những thành phần thực phẩm, đồ uống liên quan như bát dĩa, ly, chai
rượu, các loại bình ngâm, hoa quả tươi… Bài trí ở chỗ nào và sắp xếp
như thế nào hoàn toàn là ý thích và sự sáng tạo của chủ nhân hay chính
người làm bếp. Những trang trí này có thể thay đổi theo ngày, theo tuần,
theo mùa hay theo… sự ngẫu hứng.
– Thói quen sinh hoạt, nếp sống, văn
hoá của gia chủ: đây là những yếu tố rất quan trọng liên quan đến sự
hình thành và tồn tại của phong cách bếp. Không gian bếp (và phòng ăn)
có haichức năng chính: làm bếp, và ăn. Đó là hoạt động thường ngày không
thể thiếu trong cuộc sống bình thường của mọi gia đình, con người. Như
phần đầu bài đã nói, nơi đây thể hiện rõ nhất phong cách sống, văn hoá
sống của gia đình. Đây cũng là không gian sinh hoạt chung thường xuyên
và gần gũi nhất của những thành viên trong gia đình với nhau. Người
thiết kế cần nắm được, “đọc” được điều này để kiến tạo thành công một
không gian nhiều ý nghĩa. Thực tế nhiều căn bếp làm đã làm gia chủ thất
vọng, nhất là các bà nội trợ. Nói không đẹp, không xịn thì không đúng;
nhưng nó cứ “thế nào ấy”, xa lạ, không quen với chủ nhân căn nhà hay với
người làm bếp.
Đầu tư vào bếp ít khi để ngắm, để chơi;
đó là nhu cầu sử dụng rất thật. Những người phụ nữ luôn coi bếp là
không gian của mình. Bếp có làm đẹp, xịn mấy cuối cùng cũng dành cho mục
đích chính là nấu, và ăn – cũng cần hiểu đây là một quy trình chứ không
phải hành vi đơn lẻ.
Mỗi gia đình, mỗi cá nhân có một thói
quen “vào bếp” khác nhau. Và căn bếp phải đáp ứng được nhu cầu, thói
quen ấy. Đó là sự lý giải thêm tại sao những căn bếp không nên và không
thể giống nhau. Có người ở nông thôn ra thành phố hàng chục năm, dùng
bếp gas rồi vẫn bứt rứt không có than củi để… nướng khoai. Có người lấy
việc gia công đồ ăn làm niềm vui, thích nhặt rau, mổ cá, làm gà… không
thích mua đồ làm sẵn trong siêu thị. Với họ, có một sân ướt gần khu vực
bếp quả là tuyệt vời. Cách đây vài năm, có một khách hàng của tôi làm
hoàn thiện chung cư cứ đòi xây bệ bếp bằng gạch đổ bản bêtông thay vì
làm tủ gỗ mặt đá với lý do là để… chặt thịt gà cho sướng. Có người, khi
làm việc với kiến trúc sư bàn chuyện xây nhà mới, vẫn đề nghị rằng: liệu
có giữ lại cái chạn được không? Dùng chạn quen rồi, dùng
tủ bếp e rằng… bất tiện.
Rồi đến ăn, đó là mục đích cuối cùng,
là yêu cầu tối thượng mà bếp phải đáp ứng. Trong văn hoá và phong tục
Việt Nam, ăn là một hành động có ý nghĩa hơn rất nhiều nếu so với nghĩa
đen thuần tuý. Bữa ăn là nơi các thành viên trong nhà gặp gỡ, sum họp,
là sự gắn kết và chia sẻ.
|
Bếp giản dị, như nếp sinh hoạt của gia đình.
|
Sự dung hoà cần thiết
Trong mọi trường hợp, sự dung hoà là
rất cần thiết, đặc biệt là những yếu tố liên quan tới thói quen sinh
hoạt và nếp sống ở không gian bếp. Những thói quen, nếp sống này có thể
đã có từ rất lâu, ăn sâu và ảnh hưởng mạnh tới mỗi thành viên trong gia
đình, nhất là đối với những người làm công việc nội trợ. Tuy vậy, một
căn bếp kiểu mới khác nhiều với căn bếp kiểu cũ, khó có thể đáp ứng được
các nhu cầu và thói quen cũ. Với những bếp xưa, khu vực đun nấu và khu
vực ăn là tách biệt, trong khi bếp bây giờ thường tích hợp chung, tạo
thành một bố cục, cấu trúc hoàn chỉnh và hợp lý. Nhiên liệu, chất đốt
cũng đã khác; gas, điện thay cho rơm rạ, củi, dầu… và những thực phẩm
chế biến sẵn cũng ít nhiều thay thế những thực phẩm tươi sống dạng
“thô”. Với những công thức của thiết kế, cùng vật liệu và thiết bị mới,
những căn bếp hiện đại rất dễ giống nhau. Mà như trên đã nói, bếp không
nên và không thể giống nhau. Bếp cần đáp ứng được những nhu cầu, thói
quen và nếp sống của mỗi gia đình, mỗi cá nhân. Nhưng không thể áp đặt
hoàn toàn một cách khiên cưỡng. Bếp không nhất thiết được thiết kế theo
tất cả mọi nhu cầu và yêu cầu của chủ nhân, và chủ nhân cũng không thể
bị bắt buộc thay đổi thói quen, nếp sống theo một kiểu bếp mới có cấu
trúc, thiết bị và công nghệ mới. Người thiết kế phải nắm rõ được vấn đề
cuộc sống, thói quen và văn hoá sống để trao đổi và làm nhiệm vụ dung
hoà các mối quan hệ. Có những thứ đã lạc hậu, lỗi thời có thể bỏ để
hướng tới những giá trị văn minh phù hợp với cuộc sống hiện đại, kiến
trúc hiện đại hơn; có những thứ lại nên gìn giữ nếu như đó là một điều
hay và không xung đột, hoàn toàn có thể đáp ứng được. Ví như một cái sân
ướt để gia công, vẫn rất cần thiết và nên làm nếu có điều kiện về vị
trí và diện tích. Có gia đình hay mời cơm khách, cần thiết một bàn ăn
nhiều người, thậm chí phải có đủ diện tích của khu vực bếp hay lân cận
có thể ngồi ăn trên sàn một cách linh hoạt. Bếp, từ xưa không chỉ là một
“xưởng chế biến” thức ăn, mà cũng là nơi giao lưu tâm tình. Vậy thì một
căn bếp hiện đại làm như thế nào để có thể đáp ứng được thói quen và
nhu cầu ấy, dù đã khác với bếp củi lửa rơm rạ xưa rất nhiều. Có một thực
tế hay xảy ra là người thiết kế hay làm việc với chủ nhân là người bố,
người chồng, người đàn ông trong gia đình (kiến trúc sư thiết kế cũng…
ít làm bếp), nên thường thiếu sự quan tâm nhất định tới vai trò, thói
quen và sở thích của người phụ nữ – người làm chủ căn bếp. Thế nên kết
quả dễ bị rơi vào tình trạng nặng về tính hình thức, không đáp ứng đúng
nhu cầu cần thiết, hay là duy ý chí của những người đàn ông. Nhiều khi
thiết kế quá chú trọng và ưu ái về cái quầy bar, tủ rượu… mang tính
trang trí, hình thức, không thiết thực mà bỏ qua, quên đi những yếu tố
khác mà người phụ nữ nội trợ rất cần. Điều đó cũng cần sự dung hoà cần
thiết nằm trong mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, mà người
thiết kế phải có cái nhìn và giải pháp tổng quan, khéo léo.
Ở góc độ của người sử dụng bếp, người
nội trợ, cần phải nhận thức rằng thái độ cầu thị, lắng nghe cũng rất
quan trọng. Không nên quá bảo thủ để khư khư bám lấy những cái xưa cũ,
lạc hậu, có nhiều tác động tiêu cực, phải chấp nhận điều chỉnh, thay đổi
để thích nghi với không gian sống hiện đại, cuộc sống hiện đại, công
nghệ hiện đại. Những giá trị tích cực, giá trị văn hoá có thể gìn giữ
một cách linh hoạt chứ không phải nhất nhất theo một thói quen. Một
phong cách sống không hoàn toàn phụ thuộc vào không gian bếp hay kiến
trúc cụ thể mà nó nằm trong mối tương quan nhiều chiều. Và bếp, dù thiết
kế hay, đẹp đến mấy (về mặt chuyên môn thuần tuý) cũng không thể làm
nên giá trị văn hoá hay phong cách sống của mỗi gia đình, mà nó chỉ hỗ
trợ và làm tôn vinh thêm chủ thể là những con người, những thành viên
trong gia đình và mối quan hệ gia đình ấy.
